Prehabilitacja to wielokierunkowe przygotowanie pacjenta do leczenia operacyjnego. Jej celem jest poprawa ogólnej wydolności organizmu, aby zmniejszyć ryzyko powikłań pooperacyjnych i przyspieszyć powrót do samodzielności. To nie „rehabilitacja po”, tylko przemyślany program „przed”, który zaczyna się kilka tygodni przed zabiegiem.

Dlaczego jest ważna?

• Szybsza pionizacja i samodzielność po operacji (wstawanie, chodzenie, schody).

• Mniej bólu i łatwiejsza kontrola obrzęku — ciało „zna” ruchy, których będziesz potrzebować po zabiegu.

• Mniejsze ryzyko powikłań związanych z oddechem, krążeniem i gojeniem.

• Lepsza jakość chodu i równowagi (szczególnie istotne w ortopedii: biodro/kolano).

• Poczucie spokoju — wiesz, co Cię czeka i jak sobie poradzić.

Dla kogo?

Dla pacjentów przed zabiegami ortopedycznymi (np. endoprotezoplastyka biodra/kolana, artroskopia, zabiegi barku, operacje kręgosłupa), ale też przed innymi operacjami, jeśli lekarz zaleci przygotowanie.

Kiedy zacząć i jak długo trwa?

Idealnie 4–6 tygodni przed planowanym zabiegiem. Jeśli czasu jest mniej — nawet 2 tygodnie dobrze zaplanowanej prehabilitacji mają sens. Program i intensywność dobiera się do Twojego stanu zdrowia.

Z czego składa się prehabilitacja? (w praktyce)

1) Trening ruchowy ukierunkowany na zabieg

• Siła i kontrola: pośladki i rotatory biodra (THA), mięsień czworogłowy i wyprost kolana (TKA), stabilizacja tułowia (kręgosłup), kontrola łopatki (bark).

• Zakres ruchu i równowaga: ćwiczenia mobilności, trening balansu, nauka wstawania i siadania, „technika schodów”.

• Zadania funkcjonalne: to, czego będziesz realnie potrzebować po operacji — wstawanie z łóżka, przenoszenie ciężaru, obrót, krótkie spacery.

2) Nauka bezpiecznego poruszania się

• Kule łokciowe: dobór wysokości, rytm kroków, skręty, chodzenie po schodach, manewry w ciasnych przestrzeniach.

• Transfery: łóżko–krzesło, toaleta, samochód.

• Przygotowanie domu: stabilne krzesło, podwyższone siedzisko, uchwyty w łazience, usunięcie dywaników–„poślizgaczy”.

3) Oddech i krążenie

• Proste ćwiczenia oddechowe, aktywacja przepony, wczesne „rozruszanie krążenia” (spacery, rower stacjonarny niskiej intensywności) — to pomaga zmniejszyć ryzyko powikłań oddechowych i zakrzepowych.

4) Żywienie i nawodnienie

• Ocena stanu odżywienia; plan posiłków z odpowiednią ilością białka i kalorii.

• W razie niedoborów — suplementacja/żywienie medyczne po konsultacji.

• Nawodnienie zgodnie z zaleceniami (szczególnie ważne przy intensywniejszym ruchu).

5) Optymalizacja medyczna

• Kontrola chorób przewlekłych (ciśnienie, cukrzyca), uzupełnienie niedoborów (np. żelaza, witaminy D) — zgodnie z zaleceniami lekarza.

• Omówienie leków, które trzeba będzie odstawić lub zmienić przed zabiegiem.

6) Styl życia i psychologia

• Rzucenie palenia (najlepiej ≥4 tygodnie przed), ograniczenie alkoholu.

• Sen i stres: higiena snu, proste techniki relaksacyjne.

• Edukacja bólu i oczekiwań: co wolno/kiedy, jak dbać o ranę i bliznę, jak wygląda pierwszy tydzień po.

Jak może wyglądać przykładowy plan (ortopedia)

Częstotliwość: 2–3 sesje tygodniowo z fizjoterapeutą + krótkie ćwiczenia w domu codziennie.

Jedna sesja (40–60 min):

1. Rozgrzewka i oddech (5–10 min).

2. Siła i kontrola (20 min):

   • THA: odwodziciele biodra, prostowniki, kontrola miednicy (zapobieganie „opadaniu” miednicy).

   • TKA: wyprost kolana, czworogłowy, propriocepcja (poduszka sensomotoryczna).

3. Funkcja (10–15 min): wstawanie–siadanie, chód, schody, transfery.

4. Mobilność i chłodzenie (5–10 min): zakres ruchu, delikatne rozluźnianie tkanek.

5. Edukacja + zadanie domowe (2–3 proste ćwiczenia z liczbą powtórzeń).

Codziennie w domu (15–25 min): krótki spacer/rower stacjonarny, 2–3 ćwiczenia siłowo–stabilizacyjne, praktyka z kulami (jeśli przewidziane po zabiegu), 5 minut ćwiczeń oddechowych.

Bezpieczeństwo: kiedy przerwać i skontaktować się z personelem?

• Gorączka, infekcja, ból narastający mimo odpoczynku, duszność, zawroty głowy, nagły obrzęk lub zaczerwienienie kończyny, wszelkie wątpliwości co do zaleconych leków.

• Zawsze ćwicz w bezpiecznym zakresie bólu i według indywidualnych zaleceń.

Najczęstsze pytania 

Czy prehabilitacja „zastąpi” rehabilitację po?
Nie. To przygotowanie do operacji. Po zabiegu i tak wdrażamy rehabilitację, ale startujesz z lepszego poziomu.

Czy dam radę, jeśli jestem „niesportowy/a”?
Tak. Ćwiczenia są proste i dopasowane do Twoich możliwości.

A jeśli mam tylko 2 tygodnie?
Warto zacząć — nawet krótki, dobrze zaplanowany program uczy kluczowych umiejętności (kule, schody, transfery) i poprawia tolerancję wysiłku.

Prehabilitacja to inwestycja w szybki i bezpieczny powrót do sprawności. Składa się z ruchu, edukacji, optymalizacji medycznej, żywienia oraz przygotowania praktycznego do codziennych zadań po operacji. Im wcześniej zaczniesz, tym większą masz przewagę na starcie